اعتیاد (همچنین:خوگری) حالتی، که در ان شخص به علت روانی یا مصرف مواد شیمیایی، طبیعی دچار ضعف اراده درکنترل تکرار اعمال خود میشود هرچند ضعف اراده فی نفسه بیماری نیست ولی به علت عوارضی که بر سیستم عصب مرکزی شخص ایجاد شده به عنوان بیماری فرض میشود واین بیماری با ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار-پاداش، باعث تکرار آن رفتار میگردد.[۱] بیماری اعتیاد مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش، و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده، و اختلال در این سیستمها در مغز باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی میگردد.[۲] بررسی اعتیاد به عنوان عارضهای روانی، اجتماعی و اقتصادی از دیدگاه علوم پزشکی، روانشناسی و جامعهشناسی و همینطور از دیدگاههای فلسفه، قانون، اخلاق و مذهب صورت میگیرد. از سال ۱۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت وابستگی دارویی یا وابستگی به دارو
را به جای اصطلاح اعتیاد توصیه نمودهاست.
در عموم به لحاظ مفهومی، بیماری اعتیاد یک بیماری اصلی، مزمن و عصبی است، که در اثر عواملی ژنتیکی، فیزیولوژیک و اجتماعی رشد و بروز پیدا میکند، به طوری که وجه مشخصهٔ این بیماری اختلال در کنترل انجام عملی، یا احساس اجبار در انجام یک عمل مشخص، با و
جود آگاهی نسبت به عواقب خطرناک آن باشد.[۳]
وابستگی به مواد (مواد مخدر و مشروبات الکلی)، یا عادتهای ناهنجار، یک اختلال روان پزشکی و روانشناسی بوده که از یک سو، معنای لغت خوشبختی را در زندگی فرد و خانواده او از بین میبرد و از سوی دیگر آسیبهای اجتماعی و اقتصادی بیشماری را به همراه دارد. البته عادتهای ناهنجار و اعتیادهای رفتاری مستقل از مواد شیمیایی تا همین سالهای اخیر هم در طبقهبندیهای رسمی به عنوان اعتیاد محسوب نمیشدند و مدت کوتاهی است که اعتیادهایی مانند اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به کار و اعتیاد به بازیهای کامپیوتری به عنوان شکلی از اعتیاد طبقهبندی شده و مورد توجه قرار میگیرند.[۴]
یکی از بزرگترین مشکلات اغلب کشورها در عصر امروز، پدیده سوء مصرف مواد است، که بطور مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و بلند مدت، کیفیت زندگی ساکنین آن را تحتالشعاع قرار داده است. مقاله اعتیاد و مراحل درمان آن-wikirahnama.com
اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور.[۵] این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد میگردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن میشود. در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا میکند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.[۶]
همانگونه که برای توقّفِ بیرون روی نمیتوان از بیمار انتظار داشت به کمک اراده جلوی آن را بگیرد از معتاد نیز نمیتوان توقع داشت که با نیروی اراده بر اعتیادش غلبه کند. او به مراقبت پزشکی و حمایت عاقلانه، دلسوزانه و صبورانهٔ اطرافیانش نیاز دارد. همانطور که اگر در کودکی تب میکرد، تا بهبودی کامل اعضای خانواده از او تیمارداری میکردند اکنون نیز او به چنین مراقبتی نیاز دارد. حتّی پس از بستری و ترک نیز لازم است که خانواده تا چند سال مراقبش بوده چنانچه مجدداً به سمت مواد برگشت بی آنکه او را سرزنش کنند صبورانه وی را کمک نمایند تا دوباره ترک کند و همچنان به مراقبت از او ادامه دهند. همانگونه که یک بیمار قلبی نیاز به مراقبت دارد یک معتاد هم که مغزش بیمار شده است نیاز به مراقبت ویژه دارد.[۱۷] مضافاً اینکه، در این نوع بیماری که بیو شیمی مغز تحت تأثیر قرار گرفته فرد قادر نیست که از تجارب گذشتهٔ خود درس بگیرد و به اصطلاح، نقاطِ علت و معلول را بهم وصل کند(Connecting the dots). در حقیقت تا چندین ماه پس از ترک و سم زدائی از بدن بیمار، هنوز نمیتوان از وی توقع حرفشنوی داشت. زیرا او نصایح را میشنود و لی تحلیل و درک نمیکند. وی حتی متوجهٔ وضعیت خودش نیست. انتظار اینکه در چنین وضعیتی او حال خود را درک کند مانند آن است که از یک کامپیوترِ از کار افتاده انتظار داشته باشیم پیغام بفرستد که از کار افتاده است[۱۸] خانواده باید به معاشران بیمارشان نیز توجه داشته باشند؛ اجازه ندهند برخی با ایجاد وسوسه تلاش وی برای بهبود را خنثی کنند. به قولی، اولین گام برای در امان ماندن از طوفان آنست که در و پنجرهها بسته شوند. برای این منظور، باید رابطهای صمیمانه با بیمار برقرار کرد تا بتوان از وجود چنین وسوسه کنندگانی مطلع شد آنگاه به او کمک کرد که از مُجالست با آنان بپرهیزد.
راز داری خانواده: در مورد اعتیاد راز داری اثر مخرب دارد. «برخورد رازگونه مانع از رو برو شدن خانواده با واقعیت و به چالش کشیدن آن میشود. سرّ نگه داشتن چنین مواردی مانع تغییر شده باعث بروز احساس شرم میشود. برخوردهای رازآمیز، همچنین حامل این بد آموزی هستند که برخی مسائل اساساً قابل حل نیستند. چنین برخوردی سبب میشود که تجارب شخصی، تجزیه تحلیل نشده درنتیجه مردم از روشن نگری و واقع بینی محروم بمانند و رشد نکنند.»[۱۹]
تیم پزشکی روانپزشکی
تیم روانشناسی
تیم روان پرستار
تیم خدمات و مددکاری
با وجود یک فرد معتاد در خانواده زندگی همه اعضا به نحوی صدمه میبیند. اعضای خانواده برای ادامه حیات مجبور میشوند که در زندگی خود تغییراتی بدهند تا بتوانند با اثرات ویرانگر اعتیاد کنار بیایند. به مرور زمان این روش باعث میشود تا خود آنها نیز در زندگی خود با مشکلات فراوانی رو به رو شوند. با وجود آنکه اعتیاد به مواد مخدر همواره در بین مردان بیش از زنان بوده اما در چند سال اخیر اعتیاد در ایران در بین زنان نیز افزایش چشمگیری داشته است. براساس بررسیها و تحقیقات انجام شده در حوزه اعتیاد زنان، بانوان به دلیل اطلاعات ناکافی و ندانسته در دام اعتیاد گرفتار میشوند.[۱۵] همچنین رئیس سازمان بهزیستی کشور با بیان افزایش اعتیاد در میان زنان در کشور عنوان داشت که بیش از ۵۰ درصد معتادان را افراد متأهل تشکیل میدهند.[۱۶]
مجموعهای از عواطف و احساسات ویرانگر وجود دارند که سلامت روانی، رفتاری و کیفیت زندگی اعضای خانواده به علت همجواری در کنار فرد معتاد را به خطر میاندازند. این گونه احساسات و رفتارها عبارتند از:
احساس گناه: حالتی که افراد خانواده تصور میکنند که مقصر اعتیاد عزیز معتادشان هستند.
خشم: شامل خشم از معتاد و رفتارهای غیرقابل پیش بینی وی یا خشم از علل و عواملی که موجب بروز اعتیاد وی شدهاند.
انکار و احساس شرمندگی: خانوادههایی که شناخت کافی از بیماری اعتیاد ندارند برای فرار از سرخوردگی و شرمساری معتاد بودن عزیزشان، اقدام به انکار کردن کرده یا همواره در وجودشان احساس شرمندگی میکنند.
اضطراب و تشویش: حالتی که به دلیل رفتارهای غیرقابل پیش بینی معتاد، و اتفاقات متعددی که از پیامدهای اعتیاد یکی از افراد خانواده ناشی میشود رخ داده و باعث میشود که اعضای خانواده همواره در اضطراب و تشویش به سر ببرند.
به عقیده ما ریشه ی بیماری اعتیاد در بیماری عدم وابستگیست. بستر بیماری عدم وابستگی در خانواده است، لذا درمان همزمان خانواده و بیماری ناگزیر مینماید.
برای اکثر معتادان، به خصوص معتادان محرکی (متامفتامین یا شیشه) لغزش و بازگشت به مصرف پس از سپری دوره ترک یک واقعیت به حساب میاید.
به همین سبب آموزش اعضاء خانواده بهترین تضمین برای داشتن آمادگی برخورد با بیماران اعتیاد، چه در حالت مصرف و چه در حالت پرهیز میباشد.
خانواده درمانی به سلامت و تقویت عاطفی، روانی و معنوی خانواده کمک میکند تا رهجو توانایی یافتن نگرشی بهتر به کلیه مسائل زندگی را پیدا کند.
بوپرنورفین (به عنوان ضد وسوسه جایگزین مواد مخدر و اعتیاد آور و همچنین ترک سیگار)
شربت تریاک (یک ماده مخدر و مسکن درد و اعتیاد آور)
متادون (داروی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به هروئین و مواد مخدر و اعتیاد آور)
حب جدوار (داروی ترک اعتیاد، مسکن قوی و ضد درد با اثرات تقویتی بدون ایجاد وابستگی و اعتیاد)
نالوکسان (برای تشخیص و درمان مسمومیتها با مواد مخدر یا کومای ناشی از آن مصرف میشود)
نالتروکسان (به عنوان داروی کمکی برای درمان اعتیاد به کار میرود)
۱- مقاوم تر شدن بدن یا تلورانس
۲- وسوسهٔ مصرف
۳- افزایش مصرف
۴- از دست دادن کنترل روی میزان مصرف
۵- ادامهٔ مصرف با وجود عواقب خطرناک
۶- بروز نشانههای خماری در صورت عدم مصرف
اعتیاد به مواد یک بیماری مزمن است که به دلیل ایجاد رفتاری اجباری و غیرقابل کنترل در فرد برای مصرف مجدد آن ، عوارض شدیدی را بر روی مغز ایجاد میکند. البته اعتیاد صرفاً مصرف مواد اعتیادآور نیست بلکه رفتارهای اعتیادآور را نیز شامل میگردد که روشهای درمانی خاص خود را به دنبال دارند. اعتیاد امکان عود و بازگشت دارد و مانند هر بیماری عود کننده باید پیشگیری و مراقبتهای ویژهای بعد از روند درمانی در نظر گرفته شود.
اعتیاد بصورت کلی به عنوان شرایطی که در آن جسم انسان در جهت انجام فعالیت های طبیعی خود به یک ماده و یا یک رفتار خاص وابسته میشود تعریف شده است. اعتیاد یک مشکل اخلاقی نیست بلکه یک بیماری است و مانند هر نوع بیماری جسمانی و روانی که ما روزانه به صورت عادی با آنها روبرو هستیم در فرد ایجاد میشود. اعتیاد در ذات خود میتواند پیش رونده و کشنده باشد اما این امر دلیل بر نداشتن راه حل و درمان برای این بیماری نیست.
این بیماری قابل کنترل و شناسایی میباشد که مانند هر نوع بیماری عود کنندهای مانند فشار خون بالا و یا دیابت و … باید با آن برخورد کرد. در مورد اعتیاد نیز همانند دیابت ، انتظار ما در درمان ، بهبودی کامل این بیماری نیست ، چون ذات این بیماری عود کننده است اما قابل درمان و کنترل میباشد. اما این درمان در صورتی ماندگار و پاسخ دهنده میباشد که تحت نظر پزشک متخصص و کار درمانی صورت پذیرد.
بیماران در صورتی که تمامی اصول اولیه ، شناخت و کنترل بیماری را به درستی سپری کنند و آگاهی خود را از این نوع درمان افزایش دهند و بصورت مداوم تحت ویزیت و رویت متخصص قرار گیرند و آزمایشات و بررسیهای درمانی در فواصل مشخص انجام و مورد نظر قرار گیرد ، میتوان امیدوار بود که این بیماری به بهترین شکل کنترل شود و در نهایت سبک زندگی متعادل و مناسبی را تجربه میکنند.
خدمات درمان اعتیاد نیازمند نظارت یک تیم متخصص کامل و حرفهای میباشد و همچنین به زمان مناسب ، پیگیری درمانی و جدیت در اداره روند درمان و ارتباط با تیم پزشکی نیاز دارد.
اعتیاد جسمی:پاسخ فیزیولوژیک بدن نسبت به ورود و تأثیر مواد جدید به بدن میباشد که معمولاً با پدیده تطبیق پذیری(Tolerance) بروز میکند یعنی به دلیل افزایش تعداد گیرندههای عصبی و کاهش میانجیهای عصبی موجود در سیستم عصبی مرکزی نیاز فرد مصرفکننده هر روز بیشتر میشود. ترک اعتیاد جسمی همراه با درد، بیخوابی، پرخوابی و … (خماری) همراه است. طول دوره ترک اعتیاد جسمی بسیار کوتاهتر از اعتیاد روانی است.
اعتیاد روانی: ناشی از لذت و سرخوشی مصرف مواد مخدر میباشد. دقیقاً به واسطه برهم ریختن نظم ترشح میانجیهای عصبی فرد دچار آسیبها یا تناقضات روحی میشود. به عنوان مثال ماده مخدر مت آمفتامین (مخدر شیشه) باعث افزایش ترشح دوپامین در مغز میشود و باعث ایجاد حالت تحریکی، سرخوشی، تمرکز و… میشود. حال پس از قطع مصرف با کاهش سطح دوپامین فرد خواب آلود، افسرده، بی تمرکز و… میشود. طول دوره بازگشت این میانجیهای عصبی به حالت طبیعی بسیار طولانیتر و حتی برخی معتقدند بازگشت ندارند. در نتیجه اعتیاد روانی بسیار مهلک تر میباشد. اعتیاد روانی باعث لغزش بسیاری از مصرفکنندگان سابق حتی با طول دورههای چندین سال میشود.
اما متأسفانه افراد سود جو برای تبلیغ مواد مخدر ادعای عدم اعتیاد آوری آن را میکنند ولی در واقع تمامی مواد مخدر اعتیاد روانی دارند ولی برخی اعتیاد جسمی ندارند.
اعتیاد را میتوان یک مسمومیت مزمن دانست که برای شخص و هم برای خانواده و جامعه اش مضر است. انواع آن به شرح زیر است:[۹]
۱- تریاک: که بیشتر در بین افراد مسن درگذشته معرف آن رواج داشته اما امروزه در بین جوانان و نوجوانان توزیع و مصرف میگردد، مادهای خوابآور بوده و شخص معتاد از مصرف آن احساس لذت و نشاطی «نئشگی» مینماید. معرف آن به تدریج باعث افزایش طلب میگردد و فرد لحظهای به خود میآید که قادر به ترک آن نیست.
۲- مرفین: که از تریاک گرفته میشود و بدو صورت مایع و پودر مصرف میگردد، مصرف این مواد در بین جوانان زیاد است و مادهای خوابآور و اثرات تریاک را دارد.
۳- هروئین: این مواد از ترکیبات شیمیایی ساخته شده و اثرش سه برابر مرفین بوده و خوابآور است، شخص معتاد همیشه در حال چرت زدن میباشد و چشمهای خواب آلود دارد.
۴- کوکائین: موادی تحرک زا، توهم آور و اغفال کنندهاست، کسانی که به این دارو معتاد میشوند معمولاً سادیسم جنسی پیدا میکنند و بهمین دلیل افراد بسیار خطرناکی هستند معتاد پس از مصرف این دارو احساس شعف زاید الوصفی پیدا میکند و شاد میشود و لذت جنسی او تشدید پیدا میکند، اثرات جسمی آن کم است در حالیکه از نظر روانی اثراتش از هروئین بیشتر است.
۵-ال.اس. دی: مصرف این مواد اعتیاد جسمانی ندارد ولی دارای اثرات مغزی و روانی زیانبخشی است، این مواد توهم زا بوده و اعتیاد روانی را بهمراه دارد.
۶-آمفتامینها: موادی محرک زا و اعتیاد آور است. این مواد سیستم مرکز عصبی را تحریک میکند، این مواد در میان دانشجویان مصرف بیشتری دارد زیرا باعث کم خوابی بوده و شخص را در حالت محرکی قرار میدهد. مصرف این مواد باعث میشود بدن در برابر آن مقاوم شود لذا شخص معتاد ناگزیر میگردد بیشتر مصرف کند.
۷-ماری جوانا و حشیش: مصرف این مواد، اعتیاد جسمانی نداشته ولی اعتیاد روانی میآورند و بهمین جهت زیان آور هستند، مصرف این مواد اثرات مغزی ناگواری را به همراه داشته و اغلب به صورت سیگار مصرف میشوند اثرات مخرب آن: خواب آرامش بخش، تشدید احساس، خندههای بیمورد و طولانی، لذت بخش بودن زمان و مکان، لکن وقتی تأثیر دارو تمام میشود شخص معتاد حالت و احساس بدی پیدا میکند و امکان ارتکاب جرم زیاد میشود و از سوی دیگر عاملی برای مصرف مواد مخدر قوی تر همانند هروئین میباشد.
۸- متادون: داروی مخدری است که به دلیل نیمه عمر بالای آن بیش از۲۴ ساعت جهت درمان اعتیاد به کار برده میشود و فقط در مراکز ترک اعتیاد و توسط پزشک باید تجویز شود
۹-مواد استنشاقی:این گروه شامل مواد شیمیایی گوناگونی است که به سرعت تبخیر میشوند. برخلاف سایر مواد مورد سوء مصرف که براساس تأثیری که بر سیستم اعصاب مرکزی میگذارند تقسیمبندی میشوند، این مواد برمبنای شیوه مصرف مشترکی که دارند دریک گروه جای گرفتهاند. مواد استنشاقی براساس عملکرد داروشناختی خود به سه دسته تقسیم میشوند: حلالهای فرار، نیتروس اکسید و نیتریتها. گروه اول یعنی حلالهای فرار شایعترین مواد استنشاقی مورد سوء مصرف هستند. انواع سوختها مانند بنزین، گازوئیل و گاز فندک، داروهای بیهوشی مانند اتر، چسبها، انواع اسپریها، رنگهای شیمیایی و… دراین گروه قرار میگیرند.[۱]
۱۰-تمجیزک:مایع زرد رنگ تزریقی است که پس از ترکیب با خون شخص مصرفکننده در رگ تزریق میشود
ویزیت بیماران هر روز هفته
پزشک روانشناس سرکار خانم بهشتی
صبح ها از ساعت ۹ الی ۱
عصرها از ساعت ۴ الی ۸
آشنایی با تاثیر مواد مخدر و محرک بر عمل کرد مغز و سیستم عصبی
آشنایی با چرخه مصرف
آشنایی با بر انگیزاننده های مصرف
مهارت ارتباط موثر
مهارت جرات مندی
مهارت حال مساله
درمان بر اساس متدهای روانپزشکی و روانشناسی
امکانات رفاهی برای آسایش و رفاه بیماران
پیگیری روند درمانی بیمار پس از ترخیص
کادر درمانی متخصص ، باتجربه و حرفهای
سابقه درمان موفق بیماران
رضایت بیماران از کلینیک نسیم رهایی
اعتماد سایر پزشکان همکار ، برای ارجاع بیماران خود جهت درمان در این مرکز
جلسات آموزشی (شناخت درمانی)
مهارت های اولیه بهبودی (پیشگیری از لغزش)
زمان برگزاری روزهای شنبه و دوشنبه ساعت ۱۰ صبح
مدّت زمان جلسه ۵۰ دقیقه
تسهیلگر و آموزشگر – روانشناس جلسه سهیل پنجه ای
مهارت های زندگی و ماتریکس
زمان برگزاری روزهای یکشنبه و سه شنبه ساعت ۱۰ صبح
مدت زمان جلسه: ۵۰ دقیقه
تسهیلگر و آموزشگر – روانشناس جلسه سهیل پنجه ای
آموزش خانوادههای بیماران – زمان پنج شنبه، ساعت ۱۰صبح